Menopozda Biyoeşdeğer Hormon Tedavisi: Etkileri, Riskler ve Doğru Tercihler

Biyoeşdeğer hormonlar, menopoz döneminde sık görülen sıcak basması, vajinal kuruluk, ruh hali değişiklikleri ve kemik erimesi gibi semptomların tedavisinde kullanılan bitki kaynaklı hormonlardır. Yazımızda biyoeşdeğer hormon tedavisinin faydaları, riskleri ve majistral formlarla ticari ürünler arasındaki farklar detaylı biçimde incelenmektedir.

Biyoeşdeğer hormonlar nedir?

Biyoeşdeğer hormonlar, vücudunuzun ürettiği hormonları taklit eden bitkilerden yapılan hormonlardır. Bu hormonlar eczane tarafından özel olarak hazırlanabilir (majistral) veya bir fabrikada toplu olarak üretilebilir. Içerdiğinde 17-beta estradiol, estron, progesteron ve testosteron hormonları bulunabilir.

"Biyoeşdeğer" terimi kafa karıştırıcı olabilir. Bu tanımlama, ilacın daha güvenli veya daha az güvenli olduğu anlamına gelmez ve ilacın insan vücudunda doğal olarak bulunduğu anlamına da gelmez.

Majistral hormonlar nedir? 

Majistral hormonlar, biyoeşdeğer hormonların bir türüdür. Bir eczacı tarafından, bazen bireysel olarak bir hasta için yapılan hormonlardır. Sağlık bakanlığı tarafından takip edilmezler. Bazen belirli bir dozda ilaç veya belirli bir şekilde ilaç almanın ticari olarak mevcut olmadığı durumlarda kullanılırlar. Sadece bir hormonu veya hormon kombinasyonunu içerebilirler.

Biyoeşdeğer hormonlar nasıl düzenlenir?

Ticari olarak üretilen biyoeşdeğer hormonlar, güvenlik, etkinlik (etkili olma durumu), yan etkiler ve içerik açısından Sağlık Bakanlığı tarafından düzenlenir. Bu hormonlar, tüm düzenlenmiş ilaçlarla aynı güvenlik standartlarına tabi tutulur. Majistral hormonlar ise düzenleyici (güvenlik değil) amaçlar için sağlık takviyeleri olarak kabul edilir. FDA düzenlemeleri, ambalajın tüketiciyi riskler, kontrendikasyonlar (ilacın kullanılmaması gereken durumlar) ve ürünün saflığı hakkında uyarmasını gerektirir. Majistral hormonların bu bilgileri sağlama zorunluluğu yoktur ve bireysel hastanın tıbbi geçmişine özeldir.

Majistral ilaçların içindeki hormonların dozu (aşırı veya yetersiz dozlama olabilir) ve hormonların emilimi, ürünün güvenliğini belirler. Bazı majistral hormonlar insan vücudunda doğal olarak bulunmaz ve bu nedenle etkileri, riskleri ve faydaları bilinmemektedir. Ticari olarak mevcut biyoeşdeğer hormonların aksine, majistral hormon formülasyonları FDA tarafından izlenmemektedir; bu nedenle güvenlik bilgileri büyük ölçüde bilinmemektedir.

Hastalar biyoeşdeğer hormonlar ne zaman kullanılabilir?

Biyoeşdeğer hormon tedavisi, menopoz şikayetlerini gidermek için kullanılanılabillir. Menopoz döneminde kadınların karşılaştığı sıcak basmaları, gece terlemeleri, uyku sorunları ve ruh hali değişiklikleri gibi semptomların şiddetini azaltabilir. Bu tedavi, vücuttaki hormon seviyelerini dengeleyerek bu semptomların hafiflemesine yardımcı olur.

Menopoz sonrası dönemde östrojen ve progesteron hormonlarının azalması, kemik sağlığını olumsuz etkileyebilir ve osteoporoz riskini artırabilir. Biyoeşdeğer hormon tedavisi, kemik yoğunluğunu destekleyerek bu riski azaltmaya yardımcı olabilir. Ayrıca, cilt ve saç sağlığını korumak ve vajinal kuruluğu gidermek için de kullanılabilir.

Menopoz döneminde östrojen seviyelerinin düşmesi, kan damarlarının esnekliğini azaltarak kan basıncının yükselmesine ve kolesterol seviyelerinin bozulmasına yol açabilir. Bu durum, kalp hastalıkları riskini artırır. Menapozal dönemdeki kadınlarda gece uykudan uyandıran ateş basması gibi vazomotor semptomları (VMS) olan kadınlar kalp ve damar sağlığı açısından daha yüksek risk altındadır. Araştırmalar, sık ve devam eden sıcak basmaları ve gece terlemeleri yaşayan kadınların, bu semptomları olmayanlara göre yeni kalp hastalığı geliştirme riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Amerika Kalp Derneği Dergisi’nde 2021 yılında yayınlanan bir çalışmada, 22 yıl boyunca takip edilen menopozda olan 3083 kadın içinde, iki haftada 6'dan fazla VMS yaşayanların, VMS yaşamayanlara göre kalp damar hastalığında görülme sıklığının ki iki kat artmıştır olduğu saptanmıştır.

Fiziksel olarak aktif, normal kiloda, sigara içmeyen, normal kan basıncı olan ve diyabeti olmayan nispeten sağlıklı bir kadın için menopoz hormon tedavisi rahatsız edici menopoz semptomlarını yönetmek için güvenli ve etkili bir stratejidir.

Biyoeşdeğer Hormonların Riskleri ve Yan Etkileri nelerdir?

FDA tarafından onaylanan biyoeşdeğer hormonlar güvenlik açısından test edilmiştir. Ancak tüm hormon tedavileri gibi riskler de vardır. Tedavinin bu konuda uzman bir doktor tarafından belirlenmesi gereklidir.

Menopoz hormon tedavisi bazı kadınlar için dikkatle ele alınmalıdır. Zaten kalp hastalığı riski yüksek olan yaşlı kadınlar için (örneğin obezite, yüksek tansiyon, diyabet, kötü kolesterol profili olan veya sigara içenler), pıhtı oluşumu, inme ve kalp krizi gibi menopoz hormon tedavisinin eklenmesiyle ortaya çıkabilecek potansiyel riskler ciddi şekilde düşünülmelidir. Bu gruptaki menopoz semptomlarını yönetmek için hormonal olmayan stratejiler ilk seçenek olarak tercih edilebilir. Ayrıca, adet dönemlerinden 5 yıldan fazla süre geçmiş olanlar kadınlarda,kalp ve damar hastalığı zaten gelişmiş olabilir ve bu grupta kadınlarda menopoz semptomlarını yönetmek için hormonal olmayan stratejiler ilk seçenek olarak tercih edilebilir.

Yan etkiler olarak kilo artışı, sivilcelenme, yüzde tüylenmede artış, baş ağrısı, memelerde hassasiyet, vajinal lekelenme izlenebilir.  Çoğu yan etkinin geçici olduğu görülür. Yan etkiler gözlendiğinde ve tedavi etkinliğinin değerlendirilmesi için aralıklı olarak hekim kontrolü önerilir.

Majistral biyoeşdeğer hormonlar ticari formülasyonlardan daha mı etkilidir?

Majistral hormonların ticari olarak mevcut biyoeşdeğer hormonlardan daha etkili olduğuna dair tıbbi kanıt yoktur. Özelleştirilmiş majistral hormon rejimleri, güvenlik bilgisi eksikliği, değişken emilim ve değişken saflık oranları nedeniyle ek sağlık riskleri getirebilir. Bireyselleştirilmiş hormon preparatları, standart hormon preparatlarından daha etkili değildir. Mevcut klinik kılavuzlar (Amerikan Jinekoloji ve Obstetri Derneği), kan, serum veya tükürük testleri yaparak hormon seviyesi ölçülmesi ile bioeşdeğer hormon tedavisinin tam olarak bireyselleştirmek için kullanılabileceğini destekleyen yeterli kanıt bulunmadığını söylemektedir.

Majistral biyoeşdeğer hormonların yan etkileri ticari formülasyonlardan daha mı azdır?

Literatürdeki hiçbir yayın, majistral bireyselleştirilmiş hormonların, FDA onaylı ürünlere göre daha güvenli, daha etkili veya olumsuz olaylara neden olma olasılığının daha düşük olduğunu göstermemektedir. Aslında majistral bireyselleştirilmiş hormonlar hakkındaki mevcut veriler,  FDA onaylı menopoz hormon tedavisinin titiz onay sürecine ve düzenleyici denetimine tabi olan iyi tasarlanmış çalışmalardan alınmıştır.